Sarkopenia a prehabilitacja – jak przygotować organizm do leczenia?
Czym jest sarkopenia?
Sarkopenia to stopniowa utrata mięśni – zarówno ich masy, jak i siły. Najczęściej dotyczy osób starszych, ale może występować także u osób młodszych, szczególnie w przebiegu chorób przewlekłych, nowotworów, po długiej hospitalizacji lub okresach unieruchomienia. Definicję i kryteria diagnostyczne sarkopenii opisuje Europejska Grupa ds. Sarkopenii u Osób Starszych (EWGSOP2) [1].
Gdy masa mięśniowa spada, pojawiają się: osłabienie, gorsza wydolność, trudności z codziennymi czynnościami i większa podatność na infekcje [7].
U pacjentów przygotowujących się do operacji lub leczenia onkologicznego sarkopenia jest szczególnie groźna, ponieważ wiąże się z gorszym rokowaniem i wyższym ryzykiem powikłań [2].
Dlaczego sarkopenia jest ważna przed leczeniem?
Sarkopenia zmniejsza zdolność organizmu do radzenia sobie ze stresem metabolicznym związanym z operacją lub intensywnym leczeniem. Badania pokazują, że pacjenci z sarkopenią częściej mają powikłania pooperacyjne, dłużej przebywają w szpitalu i wolniej wracają do pełnej sprawności [2,5].
Dobra wiadomość jest taka, że sarkopenię można spowolnić lub częściowo odwrócić, szczególnie dzięki interwencjom obejmującym aktywność fizyczną i odpowiednie żywienie [7,9].
Co to jest prehabilitacja?
Prehabilitacja to przygotowanie organizmu do leczenia, które ma na celu zwiększenie jego „rezerw funkcjonalnych”. Badania kliniczne pokazują, że programy prehabilitacji mogą zmniejszać ryzyko powikłań, poprawiać sprawność i przyspieszać rekonwalescencję [3,6].
Obejmuje ona trzy główne elementy:
1. Ćwiczenia fizyczne
To kluczowy komponent prehabilitacji. Ćwiczenia oporowe, aerobowe i oddechowe:
- wzmacniają mięśnie i poprawiają ich jakość [1],
- zwiększają wydolność organizmu [3],
- poprawiają równowagę i stabilność,
- wspierają układ odpornościowy.
Zaleca się łączenie treningu siłowego i aerobowego, ponieważ taki zestaw daje najlepsze efekty w redukcji sarkopenii [7].
2. Wsparcie żywieniowe
Mięśnie potrzebują odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych. Najważniejsze są:
- odpowiednia ilość białka (wzrost spożycia zwiększa syntezę białek mięśniowych) [8],
- kwasy tłuszczowe omega-3 wspomagające regenerację,
- witamina D wpływająca na funkcję mięśni [7].
W wielu badaniach podkreśla się znaczenie wsparcia dietetycznego jako elementu prehabilitacji [4].
3. Przygotowanie psychiczne
Stres związany z leczeniem ma wpływ na cały organizm. Prehabilitacja obejmuje techniki radzenia sobie ze stresem, poprawę snu i edukację pacjenta. Lepszy stan psychiczny sprzyja procesom gojenia i skraca powrót do zdrowia [6].
Dlaczego prehabilitacja jest szczególnie ważna przy sarkopenii?
Osoby z sarkopenią wchodzą w proces leczenia z mniejszymi zasobami siły i energii. Prehabilitacja pozwala odbudować je jeszcze przed zabiegiem.
Badania pokazują, że 3–6 tygodni prehabilitacji może:
- zmniejszyć powikłania pooperacyjne [3],
- skrócić czas hospitalizacji [3,6],
- poprawić siłę mięśni i zdolność do samodzielnego funkcjonowania [1,9],
- przyspieszyć powrót do aktywności po leczeniu [10].
Czy prehabilitacja jest bezpieczna?
Tak — program jest indywidualnie dopasowywany przez fizjoterapeutę, dietetyka lub lekarza, a obciążenia zwiększane stopniowo. Prehabilitacja jest bezpieczna nawet u pacjentów z wielochorobowością, o ile specjaliści odpowiednio monitorują postępy [6].
Co możesz zrobić już dziś?
Jeśli czeka Cię zabieg lub leczenie onkologiczne, możesz zacząć od:
- lekkich ćwiczeń aerobowych i siłowych,
- zwiększenia ilości białka w diecie (nabiał, jaja, ryby, rośliny strączkowe) [8],
- dbania o sen i regenerację,
- technik oddechowych zmniejszających stres,
- konsultacji z fizjoterapeutą lub dietetykiem.
Sarkopenia a prehabilitacja - podsumowanie
Sarkopenia może utrudniać leczenie, ale odpowiednio zaplanowana prehabilitacja pozwala wzmocnić organizm, zmniejszyć ryzyko powikłań i przyspieszyć powrót do codziennych aktywności. Kluczem jest rozpoczęcie działań zanim zacznie się leczenie — nawet kilka tygodni może zrobić dużą różnicę.
Autor: mgr Anna Święcka
Dietetyk kliniczny, specjalista żywienia zbiorowego, doktorantka Wydziału Nauk Medycznych i Nauk o Zdrowiu Uniwersytet w Siedlcach
Piśmiennictwo:
1. Cruz-Jentoft AJ, Bahat G, Bauer J, et al. Sarcopenia: revised European consensus on definition and diagnosis. Age and Ageing. 2019.
2. Dent E, Morley JE, Cruz-Jentoft AJ, et al. International Clinical Practice Guidelines for Sarcopenia (ICFSR). J Nutr Health Aging. 2018.
3. Carli F, Scheede-Bergdahl C. Prehabilitation to enhance perioperative care. Anesthesiology Clinics. 2015.
4. Minnella EM, Carli F. Prehabilitation and functional recovery for colorectal cancer patients. Eur J Surg Oncol. 2018.
5. Gillis C, Fenton TR. Research priorities in prehabilitation. Br J Anaesth. 2019.
6. Wang Y, Chen J, Wang C. Exercise therapy for sarcopenia: a systematic review. Aging Clin Exp Res. 2020.